Asbest: betaalt de vervuiler dan toch nog?

Minister Demir stelde vorige week Eternit en het Amerikaanse John Mansville in gebreke om door de betaling van een ‘aanzienlijk structureel bedrag’ bij te dragen aan het asbestveilig maken van Vlaanderen. Vandaag wordt in de federale commissie Sociale Zaken gestemd over een wetsvoorstel dat de positie van asbestvervuilers in het kader van het Asbestfonds wil herbekijken. Waarover gaat het en waarom blijft de asbestproblematiek ons land achtervolgen?  

Asbest is een bewezen kankerverwekkende stof. De gevaren van de blootstelling aan asbest zijn al decennialang gekend. Reeds in de jaren ‘60 bestond er consensus over de gezondheidsrisico’s ervan en werd de link met kanker gelegd. Toch zou het nog tot 2001 duren voor er in België een algemeen verbod op asbest werd ingevoerd. Terwijl het gebruik elders in Europa al in de jaren ‘80 tot bijna nul terugliep, bleef asbest hier tot ver in de jaren ‘90 populair. Gedurende tientallen jaren werd het verwerkt in meer dan 3.500 toepassingen. België was wereldkampioen in het gebruik ervan. En dat terwijl de producenten op de hoogte waren van de gevaren… Volgens OVAM zouden in Vlaanderen naar schatting ruim 2,8 miljoen woningen asbesthoudende toepassingen bevatten. 

Asbest is dus geen probleem uit het verleden. Dat er nog zo veel asbest aanwezig is in Vlaanderen, is zorgwekkend. Voor de klimaattransitie moeten we onze gebouwen snel en massaal energiezuiniger maken. Als die werken onoordeelkundig gebeuren, kunnen er enorm veel asbestvezels vrijkomen en gezondheidsschade aanrichten. Hoe meer vezels je gedurende je leven inademt, hoe groter de kans op asbestgerelateerde ziekten, zoals longvlies-, long-, strottenhoofd- en eierstokkanker. De gevolgen van blootstelling worden pas vele jaren later zichtbaar. Het inademen van asbestvezels kan zo’n 10 tot 40 jaar later gezondheidsklachten veroorzaken. Longvlieskanker wordt bijna altijd door asbest veroorzaakt. Elk jaar krijgen ongeveer 300 mensen de diagnose van longvlieskanker. En dat aantal neemt nog steeds niet af. De vooruitzichten na diagnose zijn uitermate somber. 1 jaar na de diagnose is ongeveer de helft van de patiënten overleden. 5 jaar na de diagnose stijgt dit percentage tot 91% voor mannen en 84% voor vrouwen.  

Preventie is dan ook cruciaal. Je leefomgeving bepaalt in belangrijke mate je risico op kanker. Door vandaag een asbestveilige(re) omgeving te creëren, bouwen we mee aan een gezonde toekomst voor onze jeugd. Tien jaar geleden werd er tussen de toenmalige bevoegde minister en Eternit een akkoord gesloten. Het bedrijf engageerde zich voor de betaling van amper 4.8 miljoen euro. Dit bedrag is slechts een fractie van de werkelijke saneringskost. Dat minister Demir recent de asbestproducenten in gebreke stelde en eist dat zij bijdragen aan de kosten en de verdere opschaling van het asbestafbouwbeleid, is een goede zaak. Het is hoog tijd dat de vervuilers hun verantwoordelijkheid nemen voor de sanering en het leed dat ze hebben veroorzaakt. 

Niet alleen op het vlak van preventie is het tijd om de verantwoordelijke aan te spreken. Ook op het vlak van vergoeden van de schade van de slachtoffers geldt dit. De titel van wereldkampioen asbest kwam immers met een verschrikkelijke keerzijde: slachtoffers die beroepsmatig met asbest in aanraking kwamen, maar ook slachtoffers die in de buurt woonden van een asbestproducerend of –verwerkend bedrijf, partners van werknemers van zo’n bedrijf die via de werkkledij van hun wederhelft aan asbest werden blootgesteld of mensen die thuis in hun woning met asbest in aanraking kwamen. Daarom werd eind 2006 het Asbestfonds opgericht. Dat zorgt voor een snelle vergoeding aan het slachtoffer en de nabestaanden. Het Asbestfonds vervult zo een zeer belangrijke functie. Tussen 2007 en 2023 erkende het Asbestfonds zo 4614 asbestslachtoffers, waarvan er 3354 mesothelioom hadden. In 2023 werd het op een na hoogste aantal asbestslachtoffers met een mesothelioom erkend sinds de opstart van het fonds. Ook hier zien we dat de asbestproblematiek dus nog zeer actueel is.  

Het Asbestfonds wordt gefinancierd door de Belgische staat, de sociale bijdragen van alle werkgevers en een stukje door de sociale bijdragen van de zelfstandigen. Opvallend hier is dat alle werkgevers eenzelfde percentage van hun loonmassa als bijdrage betalen. Zowel de bakker om uw hoek, als Eternit betaalt 0,01% van zijn loonmassa als bijdrage. Alle werkgevers draaien dus mee op voor de vervuiling die door enkele bedrijven veroorzaakt is. Dit zou deels rechtgetrokken kunnen worden doordat bedrijven die veroordeeld zijn vanwege aansprakelijkheid voor een ziekte door asbestblootstelling bijkomend een forfaitaire bijdrage moeten betalen aan het Asbestfonds. Zo betaalt de vervuiler. 

Minstens zo opvallend is de immuniteitsregeling die bij de oprichting van het Asbestfonds werd vastgelegd. Als je als slachtoffer kiest voor een vergoeding van het Asbestfonds, mag je geen juridische stappen meer ondernemen tegen de verantwoordelijke vervuiler. De vervuiler ontloopt, ook hier, zijn verantwoordelijkheid. Vandaag wordt er in de commissie Sociale Zaken van ons federaal parlement gestemd over een wetsvoorstel dat o.m. dit punt zou aanpakken. Als het wetsvoorstel wordt goedgekeurd zou dit betekenen dat slachtoffers, ook als ze een vergoeding kregen van het Asbestfonds naar de rechtbank kunnen stappen tegen de eigenlijke vervuiler. Zo komt de beslissing over het uitoefenen van hun rechten bij de slachtoffers zelf te liggen en wordt deze niet voor hen gemaakt. Kom op tegen Kanker hoopt alvast dat onze parlementsleden de rechtvaardigheid laten zegevieren en roept de beleidsmakers op om het wetsvoorstel goed te keuren.